رهساز ایران

● مقدمه:

 ترازیابی اصطلاحی است که برای فرایند اندازه گیری اختلاف ارتفاع بین دو و یا چند نقطه به کار برده می شود. در مهندسی نقشه برداری، ترازیابی کاربردهای فراوانی دارد و در تمام مراحل تکمیل یک پروژه از نقشه برداری اولیه گرفته تا پیاده سازی نهایی قسمت های مختلف آن مورد استفاده قرار می گیرد. از نمونه کاربردهای آن در پروژه های ساختمانی می توان به کنترل عملیات خاکی و پایش گودبرداری، پیاده سازی کف پروژه به منظور شروع ساخت، پیاده سازی و تراز ارتفاعی فونداسیون و صفحه ستون ها و کنترل ارتفاعی قسمت های مختلف ساختمان و ...  نام برد. در این جا با اصول و روش های ترازیابی هندسی و تعدادی از کاربردهای آن آشنا می شوید.

 ● استاندارد عملکرد:

انجام عملیات ترازیابی بین نقاط با استفاده از دوربین ترازیاب، سه پایه دوربین، شاخص(میر) ، تراز نبشی و متر مطابق دستورالعمل انجام ترازیابی تدریجی درجه 3 سازمان نقشه برداری (مجله شماره 119)

 ● تعاریف اولیه:

 1- سطح مبنا:

 در نقشه برداری گاه  نقاط را از لحاظ ارتفاع با یکد يگر مقايسه میکنند . مثلاً می گويند " ارتفاع متوسط شهر تهران از سطح دريای آزاد ۱۸۰۰ متر و ارتفاع اصفهان از سطح دريای آزاد ۱۵۷۵ متر است" . اين دو عدد را میتوان با هم مقايسه کرد ، زيرا ارتفاع هر دو شهر از یک سطح مبنا که همان سطح دريای آزاد است ، اندازه گيری شده است . پس اگر اين سطح مبنا وجود نداشت ، نمی توانستيم بگوييم کدام یک از اين دو شهر مرتفع تر است . پس لازم است در نقشه برداری نيز يک سطح مبنا تعريف کنيم .

 2-  سطح تراز:

سطح تراز سطحی است  که تمام نقاط آن سطح ، بر امتداد شاقولی در آن نقاط عمود باشد،سطح متوسط آب درياهای آزاد هم یک سطح تراز  است که آن را در نقشه برداری به عنوان سطح تراز مبنا پذيرفته اند.

 3- خط تراز:

هر خط واقع بر سطح تراز ، خط تراز نامیده می شود.

  4-  خط افقی:

خطی است که در یک نقطه مشخص بر امتداد بردار گرانش عمود است. این خط در نقطه مورد نظر بر سطح تراز مماس می شود. انحنا یا کرویت عبارت است از اختلاف بین خط افقی و خط تراز.

 5- خط قائم:

در هر نقطه از سطح زمين خط منطبق بر امتداد شاقولی گذرنده ، از آن نقطه را خط قائم نقطه میگویند.

 6- ارتفاع نقطه:

فاصله عمودی بین سطح تراز یک نقطه و سطح مبنای انتخابی را ارتفاع آن نقطه می گویند. مثلا وقتی میگوییم ارتفاع قله دماوند 5671 متر است، یعنی ارتفاع قائم این نقطه از سطح دریا 5671 متر است.

 7-  بنچ مارک:

نقاطی که ارتفاع آنها با استفاده از روش های دقیق ترازیابی از قبل مشخص شده است. انواع متداول این نقاط به منظور ماندگاری طولانی مدت معمولاً توسط میخکوبی در سطح زمین و یا حک شدن بر روی دیوار ساختمان ها، علامت گذاری می شوند.

 8- ترازيابی:

به عملياتی که  برای تعيين ارتفاع يا اختلاف ارتفاع نقاطی  در یک منطقه از زمين انجام می شود ، ترازيابی می گوييم . معمولاً برای طرح و اجرای پروژه ها ، مسأله مهم اختلاف ارتفاع نقاط نسبت به یکديگر است و نه ارتفاع دقيق یک یک نقاط از سطح دريا . پس لزومی ندارد دنبال ارتفاعات واقعی نقاط باشيم و در موقع کار در یک منطقه ، یک نقطه به عنوان نقطه ثابت ارتفاعی در نظر گرفته میشود و ارتفاع آن عدد ثابت فرض میشود .و ارتفاع بقيه نقاط را از روی ارتفاع آن نقطه به دست می آورند.  طبيعی است اختلاف ارتفاعاتی که به دست میآید، برابر همان اختلاف ارتفاعات واقعی نقاط از سطح درياست .

● روش های مختلف ترازيابی

 به طور   کلی به دو روش زير میتوان اختلاف ارتفاع نقاط مختلف را تعيين کرد :

ترازيابی  هندسی (مستقيم)

ترازيابی  مثلثاتی (غير مستقيم)

 در ترازيابی  هندسی يا مستقيم ، اختلاف ارتفاع نقاط مستقيماً توسط ترازياب و شاخص انجام می گيرد ولی در روش غيرمستقيم اختلاف ارتفاع مستقيماً اندازه گيری  نمی شود، بلکه با اندازه گيری کميت های ديگری مانند طول و زاويه و با انجام محاسباتی اختلاف ارتفاع را به دست می آوريم .ترازيابی هندسی دقيق تر از ترازيابی مثلثاتی است ولی سرعت عمل در روش مثلثاتی بيشتر است.  برای ترازيابی مثلثاتی  چون زاويه بايد اندازه گيری شود ، در مطالب بعدی به آن پرداخته میشود.